Botoks Nedir?

   Botoks (Botulinum Toksini) sanıldığının aksine medikal ve sentetik bir ilaç değildir. Botoks, Botulinum Toxin kelimelerinden kısaltılmış, özünü bir bakterinin (Clostridium botulinum) oluşturduğu protein türevidir. Clostridium botulinum bakterisi, bu proteini üreterek üzerinde yaşadığı canlılarda, bu canlıların savunma mekanizması olan zehirli sıvıyı üretmesine yardımcı olurlar. Bilindiği üzere diğer tüm canlılar gibi yılanlar da zehirlerini vücutlarında yaşayan bakteriler vasıtasıyla üretirler. Bu bakteriler ise Botulinum Toksini’ni üreten Clostridium botulinum bakterilerinin kendisidir.

   Evet, tahmin ettiğiniz gibi botulinum ya da daha yaygın bilinen adıyla Botoks'dan söz ediyoruz. İlk olarak 18. yüzyılda Almanya'da kötü hazırlanmış sosislerde keşfedilen toksik bir madde. Adını da latince sosis anlamına gelen botulusdan almasının sebebi budur.

   Bir zehrin, verildiği insanların yarısını öldürmek için hangi miktarda verilmesi gerektiğini ölçen LD50 ölçeğinde Botoks, sadece 0,000001 mg/kg. Yani 70 kilo ağırlığında bir insanı öldürmek için 0,00007mg yeterli. Bir başka deyişle bir kişiyi öldürmek için yeterli Botoks 1 milimetreküp havadan daha hafif.

   Bir nörotoksin, yani sinir sistemine girerek hayati proteinleri öldürüyor. Bu da sinirlerle kaslar arasındaki iletişimi durduruyor. Kasların yeniden harekete geçebilmesi sadece yeni sinir uçları gelişmesiyle mümkündür fakat bu da aylar alır.

   Yapılan araştırmalar sonucu doğada doğal formlarıyla bulunan en güçlü nöro-müsküler toksin (kas sistemini felce uğratan zehir) botulinum’dur. Botoks’un bu özellikleri 1949’dan bu yana bilinmektedir. Yapılan deneylerle bu bakterilerin ürettiği proteinin sinir-kas sistemini felce uğratan özellikleri keşfedilmiştir. (Prof. Burgen ve ekibi tarafından)

  Botoks günlük hayatta ününü yaşlanan yüzlerdeki çizgileri yok etmesiyle kazandı. Kaşlarınızın ortasında yüzünüze asık bir ifade veren kası hareket ettiren sinirleri öldürüyor. Bu iş için çok küçük, gramın milyarda biri miktarlarda zehir tuzlu suda eritilerek kullanılıyor.

   Fakat, botulinum toxin sadece bir güzellik ürünü değil. Birçok önemli hastalık ya da rahatsızlığın tedavisinde kullanılıyor. Bunlar arasında şaşılık, migren, aşırı terleme ya da idrar kaçırma tedavisinin de aralarında olduğu 20 farklı tıbbi rahatsızlık var. Bunlara sürekli yenileri de ekleniyor.

   Botulinum toxin tıpta kullanılan aşırı zehirli maddelere sadece bir örnek. Çok değerli antihipertansif ilaç Captopril yılan zehirlerinden üretiliyor. Byetta adıyla pazarlanan Exenatide tip 2 diyabet tedavisinde kullanılan yine çok pahalı bir ilaç. Bu da Gila canavarı denilen ABD'nin güney batısıyla Meksika'da yaşayan büyük zehirli bir kertenkelenin salyasından elde ediliyor.

BOTOKS VE İLK KULLANIMI

   1970’lerde ilk defa maymunlar üzerinde denenen Botoks, 1980’de ilk defa şaşılık tedavisi amacıyla kullanıma sunulmuştur. (Anatomik olarak göz küresini hareket ettiren 4 kas vardır ve şaşılık bu kaslardan en az birinin süresiz ve istemsiz spazmı sonrası gelişir. Botoks bu kasları geçici ve kısmi olarak felç ederek şaşılığı tedavi etmekte kullanılmıştır.) Botoks’un resmi olarak FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) Başkanlığınca ilk onayını alışı şaşılık tedavisiyle 1989’da olmuştur.

KOZMETİKTE BOTOKS

   Kozmetikler yüzyıllardır güzelleşmek, iyi görünmek gibi bir çok amaçla kullanılmaktadır. Bu yüzden daha çok kadınlar olmak üzere hemen hemen tüm yetişkinlerin ilgisini çekmiştir.  Bu konuda dev bir reklam endüstrisinin olması da kullanımı artırmaktadır. Bu o noktaya gelmiştir ki, bazen reklam ve satış; doğru kozmetik ile doğru adayı buluşturamamakta, ya da gereğinden fazla, yanlış kullanım söz konusu olabilmektedir.

   Botoks firmaları günümüzde bu özellikleriyle, medyanın desteğini de arkalarına alarak daha çok estetik kaygıları giderici etkisiyle tanınır hale gelmiştir. Yüzde, estetik amaçlarla ve çok bilinmemekle birlikte yüz felcinde spazmları inhibe etmek (çözmek) amacıyla kullanılırken aynı zamanda koltuk altı terlemelerini azaltıcı olarak da kullanılmaktadır.

   Ancak asla ama asla unutulmaması gereken bir husus vardır ki;
Migren, astım, obezite gibi birçok hastalık üzerindeki etkisi birçok AB ülkelerinde hâlâ onay alamamış ve onay beklemektedir. Bunun düşünülen nedeni ise Botoks’un vücuttaki kas sistemine ve nörolojik sisteme olan yan etkileri henüz tam olarak tespit edilememesidir.

   İlaç bilimi olan farmakoloji de; “tüm ilaçlar dozajı azaltılarak faydalı hale getirilen birer zehirdir.” ilkesi halen geçerliliğini korumaktadır. Botoks’un bir ilaç olmadığını söylememize rağmen bu onun bir zehir türevi olmadığı anlamına da gelmemektedir. Tek farklılığı vücuda olan yan etkileri zehire nazaran düşük dozajlı olmasıyla azaltılmış olmasıdır.

   Kısaca açıklayacak olursak, nörolojik anlamıyla Botoks; lokal (bölgesel) olarak spastik kaslara veya gerginleşen deriye uygulanarak belli süreler içinde kısmi felce sebep olan düşük dozajlı yılan zehrine verilen isimdir.

BOTULİNUM TOXİN (BOTOKS) UYGULAMASI VE İLİŞKİLİ SORUNLAR

   Clostridium botulinum’dan üretilen bir nöromodülatör olarak iskelet kası üzerinde inhibitor ve paralizan etkilidir.  Botoks, esas olarak onabotulinumtoxinA yapısındadır, ancak abobotulinumtoxinA, incobotulinumtoxinA, rimabotulinumtoxinB formundaki bileşikler de enjektabl olarak kullanılabilmektedir. Ayrıca botulinum toxin A preparatının topikal uygulamadaki etkileri kontrollü çalışmalarda araştırılmaktadır.

   Kontrol edilemeyen kas spazmlarının tedavisi için 1989’da, kozmetik girişim olarak 2002’de FDA onayı alan BOTOKS uygulaması 2017’de ABD’de en fazla uygulanan cerrahi dışı kozmetik müdahale olmuştur.

   18-65 yaş arası yetişkinlerde kozmetik açıdan glabellar çizgilerin ve alın kırışıklıklarının bir süre için azaltılması veya yok edilmesinde, “kaz ayağı” diye tabir edilen lateral kantal çizgilerde ve başka bazı yerlerde kullanılır. Daha seyrek olsa da boyun gibi başka bölgelerde de uygulanmaktadır. Tıbbi kullanımında ise endikasyonları içinde kronik migren, ekstremite spazmları, aksiller hiperhidroz (aşırı terleme), servikal distoni, strabismus ve blefarospazm bulunmaktadır. Etki birkaç gün içinde belirginleşir. Bir ila dört hafta içinde doruk etki görülür.

BOTOKS UYGULAMASINDA NE GİBİ SORUNLARLA KARŞILAŞILIR?

   Botoks işleminde ağrı, enfeksiyon, yangı, şişme, kanama, kızarma ve morluk ortaya çıkabilir. Bazı olgularda bu bulguların bir kısmı allerjik mekanizmayla görülebilir ve diğer allerji semptomları (kaşıntı, döküntü, astmatik bulgular, sersemlik hali, baygınlık) eşlik edebilir. Bunlar dışında yorgunluk, ağız kuruluğu, baş ve boyun ağrıları da bildirilmektedir.

   Uygulamada doğru şekilde lokal anestetik ile işlem yapıldığında ağrı olmaması beklenir. Sayılan diğer bulguların bazıları dozla ilişkili olduğundan olabildiğince yeterli görülen en düşük dozlarla uygulama yapılmalıdır. Buna rağmen uygulanan bileşik çevre dokulara yayılabilir. Bu durumla ilişkili olarak görme değişiklikleri, göz kuruluğu, göz kapaklarında ödem, boğaz ağrısı, nefes almada zorluk, öksürük, göğüste yanma veya sıkışma hissi görülebilir.

   Sık görülen yan etkiler arasında aspirasyon, disfaji, pnömoni, anafilaksi, botulizm, ile ölüme kadar gidebilen sonuçlar da bulunmaktadır. Disfajinin yaklaşık 10 gün sonra ortaya çıktığı bildirilmiştir. Bu nedenle FDA 2009’da ürünlerin kutuları üzerinde dikdörtgen çerçeveli uyarı yazısını zorunlu kılmıştır.

   Yüzün üst bölgesine uygulamada en çok diplopi, ektropion, göz kapağı düşmesi, epifora, göz kapatmada zayıflık ve gözlerde kuruma görülmektedir. Bu istenmeyen etkiler 2-12 hafta kadar sürmektedir. Bunlardan göz kapağı düşmesi klonidin-benzeri preparatlarla giderilebilmektedir. Yüzün alt bölgesine uygulamada ise daha çok yüz kasları, mimik ile ilişkili sorunlar, örneğin gülerken asimetrik görünüm, ıslık çalamama ortaya çıkabilir. Boyun bölgesi uygulamalarında fazla doz verilmesi ile yutma güçlüğü ve boynun öne eğilmesinde zayıflık bildirilmektedir.

BOTOKS UYGULAMALARINDA SIKÇA KARŞILAŞILAN SORULAR

Tüm bu durumlara rağmen, yine de Botoks yaptırmakta kararlı olan kişilerin özellikle bu sorulara dikkat etmesi gerekmektedir.

HER ÇİZGİYE BOTOKS YAPILABİLİR Mİ? HANGİ KIRIŞIKLIKLARA UYGULANABİLİR?

Botoks sadece mimik çizgilerine uygulanabilir. Mimik çizgileri aynı hareketi gün içinde sık tekrarlamakla oluşmaktadır. Hareket edildiğinde ve hareketsiz durumda çizgilerde değişiklik olmuyorsa bu kırışıklık için Botoks uygulaması doğru bir yöntem değildir.

BOTOKS UYGULAMASI AĞRILI MIDIR?

Botoks uygulaması iğne ile uygulanan bir yöntemdir. Ağrı hissi kişiden kişiye farklılık gösterebilmektedir. Özellikle ilk uygulamalarda ve ağrıya hassas kişilerde ağrı oluşmaktadır.

BOTOKS TEDAVİ SÜRESİ NEDİR? YAPTIRMAK NE KADAR ZAMANIMI ALIR?

Botoks tedavi süresi ortalama 5-10 dakikadır. Öncesinde sürülen krem ile birlikte 30 dakika ile 60 dakika arasında süre alan bir işlemdir.

BOTOKS ÖNCESİNDE NELER YAPMALIYIM VE YAPMAMALIYIM?

Botoks öncesinde ağrı kesici, bazı romatizma ilaçlarının alımı yaklaşık bir hafta önce kesilmelidir. Uygulama öncesi alkol alımına da dikkat edilmelidir. Alkol ve bu ilaçların alımı işlem sırasında kanama riskini arttırarak morarmaya neden olabilmektedir.

BOTOKS SONRASINDA NELER YAPMALIYIM VE YAPMAMALIYIM?

Botoks işlemi sonrası bir süre soğuk buz uygulaması özellikle morarmayı önlemek için uygulanmaktadır. İşlem sonrası 3 saat başın öne ve arkaya eğilmemesi gerekmektedir.

BOTOKS UYGULAMASI SONRASI YÜZDE ŞİŞME NORMAL Mİ?

Botoks uygulaması sonrası kullanılan ilaca bağlı yan etki olabileceği düşünülmeli ve gerekli takip yapılmalıdır.

DUDAKLARA BOTOKS YAPILABİLİR Mİ?

Dudaklara yapılan Botoks doğru bir uygulama değildir.

BOTOKS ETKİSİ NE ZAMAN BAŞLAR? HEMEN BAŞLAR MI?

Botoksun etkisi ortalama 3 günde başlamakta ve 15 günde maksimuma ulaşmaktadır. Uygulama seansı çıkışı kişinin yüzünde değişiklik gözlenmesi beklenmemektedir. İlk 15 gün içinde zaman zaman simetrik olmayan etkiler görülebilir. Her kas aynı derece etkilenmeyebilir. Ancak 15 günün sonunda karar verilmelidir. Gerekirse uygun eklemeler ve düzeltmeler yapılabilmektedir.

KİMLER BOTOKS YAPTIRIRKEN DİKKATLİ OLMALIDIR?

Botulinum toksin ve benzeri bileşiklere allerjik kişilerde, uygulama bölgesinde enfeksiyonu olanlarda, myastenia gravis gibi kas-sinir hastalığı olanlarda, astım gibi akciğer hastalıkları, kanama problem olanlarda, herhangi bir nedenle ameliyata girecek olanlarda, gözkapağı düşüklüğünde kullanılmamalıdır. Gebelik ve emzirme döneminde, ayrıca aminoglikozidler gibi bazı antibiyotikler, kas gevşeticiler, soğuk algınlığına karşı ilaçlarla birlikte de uygulanması sakıncalıdır.

BOTOKS UYGULAMASININ UZUN DÖNEMDE NE GİBİ ZARARLARI VARDIR?

Kozmetik uygulama sonrası uzun dönemle ilgili çalışmalar ve bilgiler yetersizdir.

Kaynaklar

1-    Gladstone HB, Cohen JL. Adverse effects when injecting facial fillers. Semin Cutan Med Surg 2007; 26:34.
2-    Monheit GD, Rohrich RJ. The nature of long-term fillers and the risk of complications. Dermatol Surg 2009; 35 Suppl 2:1598.
3-    Bachmann F, Erdmann R, Hartmann V, et al. The spectrum of adverse reactions after treatment with injectable fillers in the glabellar region: results from the Injectable Filler Safety Study. Dermatol Surg 2009; 35 Suppl 2:1629.
4-    Grunebaum LD, Bogdan Allemann I, Dayan S, et al. The risk of alar necrosis associated with dermal filler injection. Dermatol Surg 2009; 35 Suppl 2:1635.
5-    Beleznay K, Humphrey S, Carruthers JD, Carruthers A. Vascular compromise from soft tissue augmentation: experience with 12 cases and recommendations for optimal outcomes. J Clin Aesthet Dermatol 2014; 7:37.
6-    Kim DW, Yoon ES, Ji YH, et al. Vascular complications of hyaluronic acid fillers and the role of hyaluronidase in management. J Plast Reconstr Aesthet Surg 2011; 64:1590.
7-    Dayan SH, Arkins JP, Mathison CC. Management of impending necrosis associated with soft tissue filler injections. J Drugs Dermatol 2011; 10:1007.
8-    Andre P, Fléchet ML. Angioedema after ovine hyaluronidase injection for treating hyaluronic acid overcorrection. J Cosmet Dermatol 2008; 7:136.
9-    Kang MS, Park ES, Shin HS, et al. Skin necrosis of the nasal ala after injection of dermal fillers. Dermatol Surg 2011; 37:375.
10-    Christensen L. Normal and pathologic tissue reactions to soft tissue gel fillers. Dermatol Surg 2007; 33 Suppl 2:S168.
11-    Braun M, Braun S. Nodule formation following lip augmentation using porcine collagen-derived filler. J Drugs Dermatol 2008; 7:579.
12-    Smith KC. Reversible vs. nonreversible fillers in facial aesthetics: concerns and considerations. Dermatol Online J 2008; 14:3.
13-    Carruthers A, Carruthers J, Humphrey S. Injectable soft tissue fillers: Overview of clinical use. URL: https://www.uptodate.com/contents/injectable-soft-tissue-fillers-overview-of-clinical-use?search=cosmetic%20poisoning&source=search_result&selectedTitle=5~150&usage_type=default&display_rank=5 Accessed in: 12. 12. 2018
14-    Carruthers J, Carruthers A. Overview of botulinum toxin for cosmetic indications. URL: https://www.uptodate.com/contents/overview-of-botulinum-toxin-for-cosmetic-indications?search=Botoks&source=search_result&selectedTitle=2~141&usage_type=default&display_rank=1 Accessed in: 01. 01. 2019.
15-    Klein AW. Complications, adverse reactions, and insights with the use of botulinum toxin. Dermatol Surg 2003; 29:549.
16-    Naumann M, Jankovic J. Safety of botulinum toxin type A: a systematic review and meta-analysis. Curr Med Res Opin 2004; 20:981.
17-    Yiannakopoulou E. Serious and long-term adverse events associated with the therapeutic and cosmetic use of botulinum toxin. Pharmacology 2015; 95:65.
18-    Kuehn BM. FDA requires black box warnings on labeling for botulinum toxin products. JAMA 2009; 301:2316.
19-    Rzany B, Dill-Müller D, Grablowitz D, et al. Repeated botulinum toxin A injections for the treatment of lines in the upper face: a retrospective study of 4,103 treatments in 945 patients. Dermatol Surg 2007; 33:S18.